Kimyon (Cuminum cyminum L.) bitkisi, Apiaceae familyasından ülkemizin önemli baharat bitkilerinden birisidir. Tek yıllık olarak kültürü yapılan, otsu karakterde ve 20-30 cm kadar boylanabilen yapıda bir bitkidir. Meyveleri baharat olarak kullanılmaktadır. Kısa boylu ve küçük habituslu olması nedeniyle toprağı çok fazla yormayan bitkilerden kabul edilmektedir. Yetiştirildiği alanlar genel itibariyle çok verimli taban araziler olmadığından çok fazla bir ek sulama ve gübreleme uygulaması yaygın değildir. Ancak yetiştirildiği topraktan sonuç itibariyle farklı bitki besin maddelerini farklı miktarlarda almaktadır.

Kimyon bitkisinin üretim yapılan tarlalardan kaldırmış olduğu major ve minör bitki besin maddelerinin tespiti amacıyla, Selçuk Üniversitesi, Çumra Meslek Yüksek Okulu'nun üretim parsellerinde bir çalışma planlanmıştır. Bu amaçla Konya Ticaret Borsası vasıtasıyla ülkemizin kimyon üretimi yapılan bazı bölgelerinden değişik kimyon numuneleri temin edilmiştir. Bu numunelerin 22-24 Mart 2007 tarihleri. arasında tesadüf blokları deneme desenine göre ekimleri yapılmıştır. Ancak ekim yapılmadan önce kimyon ekimi için planlanan yerlerden toprak örnekleri alınarak; ekim öncesi toprakta mevcut olan bitki besin maddelerinin varlığı hakkında bilgi sahibi olmak amaçlanmıştır.
Kimyon ekimi planlanan parsellerden toprak örnekleri alınırken, toprak numunesi alım kurallarına uygun bir şekilde davranılmıştır. Bu amaçla öncelikle toprak yüzeyinin yaklaşık 4¬5 cm'lik üst yüzey tabakası uzaklaştırılarak, o noktadan 30 cm derinliğe kadarki topraklar bir kürek yardımıyla alınmış; harmanlanmış ve içindeki taş ve bitkisel parçalar uzaklaştırılmıştır. Kimyon bitkisinin kök sistemi yüzeysel olduğundan çok daha derinden toprak örneği almaya gerek duyulmamıştır. Ancak kök sistemi derinlere işleyen bitkiler için mutlaka 50-60 cm hatta bazı bitki türlerinde ise 90 cm'ye kadar toprak örneği alma zorunluluğu vardır. Parsellerden alman toprak numunelerinin yaklaşık 2~3 kg kadar olmasına özen gösterilmiştir. Bu numuneler uygun poşetlere konulduktan sonra, hangi tarihte alındığı, nereden ve hangi derinlikten alındığı bilgileri ile birlikte hangi tür bitkinin yetiştirileceği bilgisinin yer aldığı etiketler hazırlanarak, analiz yapılması için Konya Ticaret Borsası Numune Analiz Laboratuarı'na iletilmiştir. Analiz sonucunda elde edilen veriler aşağıda bir çizelge halinde verilmiştir. Örnek sayısı birden çok olduğu için, hepsini temsilen ortak bir tablo vermenin yeterli olacağı düşünülmüştür. Bu bitki besin maddelerinin kimyon hasadından sonra herhangi bir değişikliğe uğrayıp uğramadığını anlamak ve eğer uğradıysa ne yönde bir değişiklik olduğunu görmek amacıyla kimyon üretilen parsellerde, bitkiler hasat edildikten hemen sonra topraklardan yine tekniğine uygun olarak 30 cm derinlikten toprak örnekleri alınmıştır. Numune sayısı, yaklaşık 2 da alan için 9 olarak belirlenmiştir. Böylece daha geniş ve daha doğru sonuca ulaşılması hedeflenmiştir. Toprak örnekleri, kimyon ekilen parsellere paralel olarak birbirinden farklı ve arada mesafe olan yerlerden alınmaya çalışılarak; çok yakın mesafede olan değişimden ziyade farklı mesafelerdeki değişimin açığa çıkmasının faydalı olacağı düşünülmüştür. Bu amaçla alman toprak örnekleri de uygun poşetlere harmanlanarak ve 2-3 kg olacak şekilde konulmuştur. Gerekli bilgileri içeren etiketlerle beraber tekrar Konya Ticaret Borsası Numune Analiz Laboratuarına gönderilmiştir. Analiz sonucu alınan veriler de yine aşağıda çizelge halinde verilmiştir.

Bu amaçla, ekim öncesinde alınan toprak numunesi ve hasat sonrası alman toprak numunesinin analiz sonuçları toplu olarak bir çizelge halinde aşağıda verilmektedir. Bu konuda 2007 yetiştirme mevsiminde ülke genelinde bir kuraklık olduğu da göz önüne alınarak bazı yorumlar yapılmıştır. Yetiştirilen kimyon hatlarının en iyi performans gösterenlerden dekar başına ancak 25-30 kg kadar tohum aldığı tespit edilmiştir. Bu verimin alınmasında çok yetersiz de olsa bir kez sulanması etkili olmuştur. Ekim zamanı dahil olmak üzere, sapa kalkma ve çiçek açma zamanında neredeyse hiç yağış alınamaması kimyon dahil olmak üzere, diğer kültür bitkilerinde de çok büyük verim problemleri ortaya çıkarmıştır. Tohum olgunlaştırma döneminden önce, çiçeklerin döllenmesi zamanında da sıcaklıkların yüksek olması ve yeterli nem olmaması sonucu bazı döllenme problemleri de gözlenmiş, şemsiyeler üzerindeki çiçeklerin hepsinin tohum tutmadığı tespit edilmiştir. Ancak yine de tohum olgunlaştıran ve en azından bazı testlerin yapılabileceği kadar verim veren bitkilerin yer aldığı parseller ön plana alınarak; bu yerlerden toprak örneği alınmaya çalışılmıştır. Ekim öncesi alınan toprak numuneleri daha geniş alanları temsil edecek kadar sayı ve yeterlilikte alındığından, hasat öncesi bazı verim sorunlarından kaynaklanacak analiz sonuçlarının hatalı çıkmasının önüne geçilmiştir.

Çizelge 1. Kimyon ekilen parsellerde, ekim öncesi ve hasat sonrası toprak analiz sonuçları

+++++++

Çizelge 1'den anlaşılacağı üzere; genel olarak kimyon ekilen parsel toprağında tuz sorunu yoktur. pH seviyesi hafif alkali yapıda, ancak fazla kireçli ve organik madde bakımından az da olsa yeterli durumdadır. Özellikle temel bitki besin maddelerinden fosfor yönünden iyi durumda ve potasyum yönünden de çok zengin olduğu anlaşılmaktadır. Fazla kireçli olması nedeniyle kalsiyum elementi bakımından zengin olması zaten beklenen bir sonuçtur. Magnezyum elementi bakımından iyi durumda, bakır ve mangan gibi minör besin elementleri yönünden yeterli, ancak demir ve çinko elementleri yönünden eksik görünmektedir.

Yapılan analizlerden çıkarılan sonuçlara göre genel olarak şu yargılara varılmıştır: kimyon bitkilerinin topraktan almış olduğu bitki besin maddelerinden fosfor, potasyum ve kalsiyumun diğerlerine oranla daha ön planda olduğu görülmüştür. Bunlardan fosfor 8.95 mg/kg'dan 7.68 mg/kg'a; potasyum 744.96 mg/kg'dan 732.24 mg/kg'a; kalsiyum ise 7860 mg/kg'dan 7724 mg/kg'a kadar azalmıştır. Minör bitki besin maddelerinden olan demir 2.201 mg/kg'dan 1.405 mg/kg'a ve ayrıca mangan da 3.614.mg/kg'dan 2.424 mg/kg'a inmiştir.

Kimyon bitkisi genel itibariyle yetiştiricilik açısından toprağı çok fazla yormayan bir bitki olarak bilinmektedir. Ancak üst üste kimyon ekilen tarlalarda verimin genel olarak düşmesi ise, bitkinin "kendisini sevmeyen" diye tabir edilen ve ekim nöbeti sistemlerinde ard arda ekilmemesi gereken bitkilerden olması ile açıklanabilir. Bu nedenle kimyon üreticilerinin de mümkün olduğu kadar ekim nöbetine önem vererek; kimyonun ekim nöbetinde yöresine göre bir buğdaygil, baklagil veya diğer familyalardan olan bazı sebzelerden bir veya bir kaçı ile dönüşümlü olarak ekmesinde fayda vardır. Bu şekilde zaten bitki olarak zayıf ve hassas olan kimyonun olası bir hastalık (tohum veya toprak kökenli olabilir) veya başka bir etmen tarafından ertesi yıla aktarılmasının önüne geçilmiş olacaktır. Zaten sadece kimyonda değil diğer kültür bitkilerinde de ekim nöbeti yapmanın amaçlarından birisi de budur.

Burada ekim öncesi ve hasat sonrası toprak analizleri kıyaslanacak olursa; kimyon bitkisinin minör bitki maddelerinden demir ve manganı topraktan daha çok tükettikleri; temel bitki besin maddelerinden ise çok fazla miktarda olmasa da özellikle fosfor ve potasyumu topraktan kaldırdığı anlaşılmaktadır.


El-Sawi ve Mohamed (2002), Mısır'da yaptıkları çalışmalarında kimyon bitkisine uyguladıkları Zn ve Mn minör elementlerinin, bitkinin kimyasal kompozisyonuna olumlu etkileri olduğunu, yağ oranına ve uçucu yağ bileşenlerine de pozitif yönde yansıdığını tespit etmişlerdir. Al-Bataina ve ark. (2003), Ürdün'de yaptıkları çalışmalarında, birçok baharat bitkisinin yanı sıra kimyonun tohumlarında , farklı konsantrasyonlarda Al, Si, P, S, Cl, K, Ca, Ti, Mn, Fe, Cu ve Zn gibi elementler içerdiklerini tespit etmişlerdir. Buradan da bitkinin toprakta bu gibi elementlerin varlığına ihtiyaç duyduğu sonucuna ulaşılmaktadır.

Görüldüğü gibi, kimyon bitkisi dahil olmak üzere diğer kültür bitkilerinin de mutlaka her topraktan her zaman .aynı bitki besin maddelerini ayın miktarda kaldıracağı beklenemez. Bu konuda etkili olan bir çok faktör vardır. Özellikle toprağın fiziksel yapısı, işlenme zamanı ve sayısı, işleme teknikleri ile beraber ekim ve bakım işlerinin mekanizasyonla yapılıp yapılmadığına kadar bir çok faktör sayılabilir, Buradaki sonuçlar yalnızca Selçuk Üniversitesi, Çumra Meslek Yüksek Okulunun deneme tarlasında yürütülmüş olan bir çalışmanın sonuçlarından derlenmiştir. Sadece bir ekim sahasından ve kuru şartlarda alınan sonuç olması nedeniyle; bu çalışmanın daha çok sahada ve ayrıca sulu şartlarda da yapılması ile daha kesin sonuçların alınacağı açıktır.


KAYNAKLAR

Turan, M. 1989. Farklı Yörelerden Temin Edilen Kimyon (Cuminum cyminum L.) Örneklerinin Seleksiyon Kriteri Olabilecek Bazı Özellikleri Üzerine Araştırmalar. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
Zabunoğlu, S. ve Karaçal, İ. 1992. Gübreler ve Gübreleme. Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Yayınları No: 1279, Ders Kitabı: 365. Ankara.
Akgül, A. 1993. Baharat Bilimi ve Teknolojisi. Gıda Teknolojisi Derneği Yayınları No: 15. Ankara.
Arslan, N. 1996. Baharat Bitkileri Özel Yetiştirme ve Islahı Yüksek Lisans Ders Notları. Ankara.
Koç, H. İlaç-Baharat Bitkileri, Cilt: II, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Yayınları No: 32, Ders Kitapları Serisi No: 15. Tokat.
El-Sawi, S.A. and Mohamed, M.A. 2002. Cumin herb as a new source of essential oils and its response to foliar spray with some micro-elements. Food Chemistry,
77 (1): 75-80 .
Al-Bataina, B.A., Maslat, A.O. and Al-Kofahi, M.M. 2003. Element analysis and biological studies on ten oriental spices using XRF and Ames test. Journal of Trace Elements in Medicine and Biology, 17(2): 85-90.
Kafi, M., Rashed Mohassel, M.H., Koocheki, A. and Nassiri, M. 2006. Cumin (Cuminum cyminum L.) Production and Processing. Centre of Exellence for Special Crops Faculty of Agriculture Ferdowsi University of Mashhad, İran.